Tešnjar

TEŠNJAR, stara valjevska čaršija

Zahvaljujući dalekovidim urbanističkim potezima načinjenim 1833. i 1855. godine sve ulice u najužem jezgru Valjeva se ukrštaju pod pravim uglom. Naročitu pažnju privlače dve stare trgovačko-zanatske četvrti, čaršije: Tešnjar i ulica Kneza Miloša. U 19. veku Valjevo je bilo jedan od retkih srpskih gradova sa dve čaršije.

Tešnjar je stara, čaršija formirana još u turska vremena i proteže se duž desne obale Kolubare. Šetajući Tešnjarem, prolazeći pored niskih bondručkih građevina, može se osetiti duh orijentalne tržnice i pazariti u nekoj od radionica starih zanatlija: voskara, sarača, grnčara, tkača, kazandžija..., ali i predahnuti u jednom od modernih kafića. A ako Valjevo posetite krajem avgusta sigurno ćete uživati u brojnim sadržajima koji se nude u okviru kulturne manifestacije Tešnjarske večeri. Poslednjih godina, zahvaljujući činjenici da je više filmova i serija snimano u Tešnjaru ova stara valjevska čaršija postaje svojevrsni nacionalni filmski grad.

Proteže se desnom obalom reke, u samom centru naselja, baš preko puta mesta na kome su 1804. godine pogubljene istaknute ustaničke vođe: Ilija Birčanin i Aleksa Nenadović. Glavna ulica širine i do jedva šest metara, stešnjena je između obale i padine brega, prilagođavajući se krivini toka Kolubare. Zbog toga je, smatra se, i ceo kraj dobio ime Tešnjar. Na tom prostoru srpski pisac i dramaturg Joakim Vujić nabraja 1826. godine 100 dućana, da bi se, samo nekoliko godina kasnije, sagradilo još 86 novih lokala. Čaršija je oživela, jer je bila usko vezana za „valjevski panđur”, vrstu sajma održavanog jednom, a kasnije i dva puta godišnje.

Dušu Tešnjaru u 19. veku davali su ulični prodavci, koji su u njemu boravili od ranog jutra, pa sve do prvog mraka. U rano jutro prvo bi nailazili prodavci salepa, koji je prodavan iz kanti, a sipan u cimentu. Salep su najčešće prodavali Makedonci koji su tokom dana prodavali alvu i bozu, a oko podne kiselo mleko. Celo pre podne su u Tešnjaru pekari prodavali zemičke i kifle. Popodne su se pojavljivali „cuker pekari“, koji su na poslužavniku nosili kolače, najčešće prelivene čokoladom. Tek predveče su se na ulici pojavljivale ćevabdžije. A kada padne noć glavna čaršija, Tešnjar, pretvarala se u šetalište. Tu su se momci i devojke upoznavali i uzimali. Ispred kuća se sedelo i razgovaralo.

Danas je Tešnjar jedinstvena gradska celina 19. veka sačuvana u Srbiji. Njegova arhitektura je vrlo skromna i ilustruje ekonomske prilike vremena u kome je nastala. Okosnicu današnjeg sačuvanog jezgra čini dvadesetak kuća građenih u bondručnoj konstrukciji koje su sačuvale svoj prvobitni oblik. Dvorišta su kaldrmisana, uzana, dugačka, sa dosta cveća i drveća. Tešnjar ima i svoje zaleđe pored Kolubare, prema kojoj su okrenute bašte, ekonomske građevine i kapije. Ulične zgrade samo zajedno sa dvorištima i zaleđem predstavljaju jedinstvenu celinu. Od starih zanata u Tešnjaru su danas prisutni: tkački, grnčarski, obućarski, voskarski, trukerski, liciderski, bojadžijski, krojački za narodno odelo i berberski.

Tešnjar je danas sa više desetina ugostiteljskih objekata i omiljeno mesto za izlaske Valjevaca i njihovih gostiju. Najpoznatiji valjevski letnji festival su Tešnjarske večeri. Tešnjarske večeri su međunarodna, kulturna, turističko – privredna manifestacija. Predstavljaju smotru pozorišnog i filmskog stvaralaštva, književnika, izdavača, knjižara, vrhunskih autora u oblasti klasičnog i savremenog muzičkog stvaralaštva i ostvarenja u oblasti likovne umetnosti. Prateći programi predstavljaju turističku i privrednu ponudu grada. Tešnjarske večeri postoje od 1987. godine i održavaju se tradicionalno svake godine u mesecu avgustu.